تاریخ و جلوه های عزاداری امام حسین(ع)
ناشر: پایگاه عبرت‌پژوهی تاریخی
سال نشر: 2013
مقدمه :
تشکیل دولت صفویه در قرن دهم هجری یکی از رویدادهای مهم تاریخ ایران محسوب می شود: اولا ایران از نظر سیاسی دارای حکومتی به معنای امروز می گردد، زیرا که به هنگام روی کار آمدن دولت صفوی، ایران یک واحد سیاسی یکپارچه نبود. در ناحیه شمال، در منطقه خراسان، دولت تیموری حسین بایقرا تشکیل گردیده بود، در مازندران حدود ده سلسله محلی حکومت می کردند، سه حکومت محلی در ارمنستان و آذربایجان قدرت را در دست داشتند. نواحی جنوبی، غربی و سیستان را هم حاکمانی مستقل اداره می کردند. صفویان سلسله ای حکومتی را ایجاد کردند که از مبانی قبیله ای سرچشمه گرفته بود و به تدریج تمام ایران را به تصرف خود در آوردند.
بر این اساس پیدایش دولت صفوی را باید سرآغاز عصر تازه ای در حیات سیاسی و مذهبی ایران دانست که بر اساس مذهب تشیع موجب استقلال ایران گردید. تاسیس و استقرار این دولت زمینه ای فراهم ساخت تا خلاقیت های فرهنگی و هنری و معماری تداوم و امکان تجلی و رشد یابد و نمونه های بدیعی از این آثار به ویژه در زمینه هنر و معماری پدید آمد. بر اساس آنچه گفته شد در نوشتار پیش رو تلاش خواهیم کرد به نقد و بررسی کتاب « تاریخ و جلو ه های عزاداری امام حسین(ع) در ایران با تکیه بر دوره صفویه» بپردازیم.
نگاهی به ساختار کلی کتاب :
کتاب « تاریخ و جلو ه های عزاداری امام حسین(ع) در ایران با تکیه بر دوره صفویه»، پایان نامه کارشاسی ارشد رشته ایران شناسی جناب آقای اصغر حیدری است که در سال ۱۳۸۵ دفاع شده و در سال ۱۳۸۹ از سوی موسسه مطالعات تاریخ معاصر به صورت کتاب منتشر گردیده است.«خلیفه‌گزینی بعد از پیامبر اسلام و ۱۰ مقاله تاریخی»، «آیت‌الله شریعتمداری به‌روایت اسناد» و «حزب خلق مسلمان ایران از ظهور تا سقوط» نیز از کتاب‌های اصغر حیدری به شمار می‌رود.
کتاب« تاریخ و جلو ه های عزاداری امام حسین(ع) در ایران با تکیه بر دوره صفویه » از دو بخش تشکیل شده که بخش نخست آن شامل پنج فصل با عنوان‌های «قیام امام حسین(ع) و سیر عزاداری در ایران»، «روی کار آمدن صفویان و گسترش مراسم عزاداری امام حسین(ع)»، «هزینه‌ها و حواشی مراسم عزاداری»، «جلوه‌های عزاداری در عصر صفویه به گزارش سیاحان خارجی» و «جلوه‌های عزاداری امام حسین(ع) در عصر قاجار» است.: بخش دوم کتاب که مقاله‌های پیوستی است، با عنوان‌های «مذهب و سیادت شیخ صفی‌الدین اردبیلی (نقد و رد نظریات احمد کسروی)»، «صفویان، مذهب تشیع و تسنن» و «ایرانیان در اردوی امام حسین(ع) و سپاه مختار» به اثبات ریشه و علاقه ایرانیان پیش از صفویه به امام حسین(ع) می‌پردازد.
نقد و بررسی محتوایی کتاب :
پژوهش حاضر با چند سوال و فرضیه شروع می شود؛ مهمترین سوالاتی که مطرح می شود، عبارتند از: ریشه های عزاداری مردم در دوره صفوی را در کدام مقطع تاریخی ایران می توان یافت؟ صفویان چه استفاده ای از گسترش عزاداری های محرم کردند؟ سیر و بسط و یا تغییر و جایگزینی نمادهای عزاداری عصر صفوی چگونه بوده است؟…
نویسنده محتوای اولین فصل کتاب خود را برای پاسخ گویی به اولین سوال خود تدوین کرده است. آن چیزی که در این فصل در اولین نگاه قابل تامل می باشد، عدم جامعیت مباحث و نیز وجود برخی مباحث زائد می باشد.
نویسنده در این فصل، نگاهی اجمالی دارد به جلوه های مختلف عزاداری در ایران باستان و از این راه تلاش می کند تا اثبات کند که عزاداری ریشه در تاریخ ایران باستان دارد و از اینرو از عزاداری کیومرث در مرگ فرزندش سیامک که به دست دیو کشته شده بود، از عزاداری فریدون آن هنگامی که سر بریده فرزندش ایرج را دید و یا آن هنگامی که مردم سیستان به پیشباز رستم که تابوت حامل جنازه سهراب را می آورد…مثال می زند و از برخی مراسم خاص عزاداری نظیر سیاه بر تن کردن، خراشیدن صورت توسط زنان،سیاه کشیدن بر حیوانات و خانه ها…نام می برد. سیره ائمه در عزاداری امام حسین (ع)، عزاداری اهل سنت برای امام حسین(ع)، عزاداری امام حسین در زمان آل بویه و دوره بعد از آن از مهمترین مباحث این فصل می باشد که در این باره چند نکته بسیار مهم قابل تامل می باشد :
دوره حکومت آل بویه، یکی از مقاطع بسیار مهم در تاریخ تشیع می باشد و در حقیقت از این زمان است که ما می بینیم شیعیان تحت لوای امرای آل بویه آشکارا به انجام شعائر دینی خود می پردازند. سوالی که قابل پرسش است اینکه اگر ما ریشه های جریان عزاداری و سنت های مرتبط بدان را در دوره های تاریخ باستان خود داریم، آیا این سنت ها و الگو ها، تا زمان قدرت گیری آل بویه در ایران بعد از اسلام قابل بررسی نمی باشد؟ مسئله ای که نویسنده محترم بدان نپرداخته است. در بحث عزاداری امام حسین(ع) در دوره بعد از آل بویه، نویسنده نگاه بسیار کوتاهی با تاکید بر دوره ایلخانی دارد. در صورتی که بنظر می رسد، یکی از دوره های تاریخی بسیار مهم برای بررسی سیر تاریخی عزاداری امام حسین در ایران، دوره ی حکومت سربداران در سبزوار می باشد که بدان اصلا توجه نشده است. اگر چنانچه سیر تحول و تطور عزاداری در ایران تا دوره صفوی بصورت سلسله ای و یا قرن به قرن بررسی می شد ، علاوه بر جامعیت بحث باعث انسجام مطالب نیز می گردید.
دومین فصل کتاب، با عنوان روی کار آمدن صفویان و گسترش مراسم عزاداری امام حسین (ع) می باشد. نویسنده در این فصل در ابتدا به چگونگی شکل گیری دولت صفوی می پردازد و در این راه همکاری علما با دولت را بسیار موثر می داند. سپس نگاهی کوتاهی دارد به ویژگی های کتاب روضه الشهداء و شاعران مرثیه سرای عصر صفوی و در نهایت به معرفی دو نسخه خطی در مرثیه سرایی برای امام حسین (ع) می پردازد.
در این فصل مانند فصل گذشته، شاهد آن هستیم که در بیان مباحث ارایه شده هیچ انسجام و پیوستگی وجود ندارد. در این فصل از نویسنده انتظار می رفت که نگاه جامع بر سیر تحول و تطور و چگونگی اجرای مراسم عزاداری در محرم در دوره ی صفوی داشته باشد که متاسفانه این بحث انجام نشده است. به عنوان مثال خواننده در این قسمت انتظار دارد بتواند به این رهیافت برسد که از زمان شکل گیری دولت صفوی در ایران تا پایان صفوی، انجام مراسم عزاداری امام حسین(ع) در ایران چه مسیری را طی کرده است. همانگونه که خود نویسنده هم اشاره کرده سفرنامه های اروپائیان با تطبیق منابع داخلی برای ترسیم سیر تحول و تطور عزاداری امام حسین(ع) در ایران بسیار مناسب می باشد. بنظر می رسد اگر نویسنده بحث های مستقلی را که برای کتاب روضه الشهدا و یا معرفی نسخه های خطی در مرثیه سرایی امام حسین(ع) را در خدمت بحث اصلی خود یعنی سیر تحول و اینکه هر کدام از این مباحث و یا نوشته ها در چه دوره ای بوجود آمدند و چه تغییری در انجام مراسم ها بوجود آوردند، قرار می داد، مطمئنا بر غنای بحث و نیز انسجام و پیوستگی آن نیز می افزود. حتی جالب است اشاره کنیم که در فصل های بعدی هم این اتفاق نمی افتد بلکه نویسنده از لابلای نوشته های سیاحان غربی به بیان برخی سنت های محرم در دوره ی صفوی می پردازد. بنابراین مباحث ارایه شده در این فصل گویای چگونگی گسترش مراسم عزاداری امام حسین (ع) در دوره ی صفوی نمی باشد. در این فصل هم چند بحث نویسنده به لحاظ محتوایی قابل تامل است که به یک مورد آن اشاره می کنیم:
نویسنده در صفحه ۵۹ از نقش علما در دولت صفوی سخن می گوید و می نویسد:«علمای بزرگ شیعی عصر صفوی که مورد حمایت قرار می گرفتند عبارتند از: محقق کرکی، شیخ ابراهیم قطیفی،شیخ حسین عاملی…»
این در حالی است که محقق کرکی و شیخ ابراهیم قطیفی را نمی توان در کنار هم قرار داد چرا که محقق کرکی با فراز و نشیب های مختلف در کنار دولت صفوی قرار گرفت و به همکاری پرداخت در حالیکه در طرف مقابل قطیفی، محقق کرکی را بعلت همکاری با دولت صفوی بارها مورد انتقاد قرار می دهد.
فصل سوم کتاب با عنوان هزینه ها و حواشی مراسم عزاداری تدوین شده است.
اطعام عزاداران، تهیه وسایل و ابزارهای عزاداری و ساختن سقاخانه ها و حسینیه ها از مهمترین هزینه هایی بود که منابع مالی آنها از طریق کمک های مردمی و وقف تامین می شد. از سویی دیگر طبق نوشته نویسنده، ما در این دوره شاهد درگیری بین گروه های مختلف شیعی از جمله حیدری ها و نعمتی ها در مراسم عزاداری هستیم. حیدری ها که در حقیقت پیروان قطب الدین حیدر و نعمتی ها پیروان شاه نعمت الله ولی بودند.
در فصل چهارم اثر فوق، نویسنده به بیان برخی از جلوه های عزاداری در عصر صفوی بر اساس گزارش های سیاحان خارجی می پردازد.
هیئتهای عزاداری محلات، سخنرانیهای مذهبی،تعزیه و شبیه خوانی، استفاده از ابزار آلات موسیقی، قمه زنی، وضع ظاهری عزاداران و احسان و اطعام از مهمترین مباحث این فصل می باشد که نویسنده از میان سفرنامه های غربیان به تشریح آنها می پردازد. برای نمونه فیگوئرا سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس اول درباره استفاده از آلات موسیقی در ماه محرم می نویسد:
در آخرین روز عزاداری، همه مردم خرده پای شهر اصفهان در حالی که پرهایی بر عمامه ها و کلاه های خود زده اند، با طبل و سنج در دست گرد می آیند و دسته دسته در محله ها و میدان های عمومی شهر حرکت می کنند. آنتونیو دوگوا-کشیش اسپانیایی- در شرح عزاداری مردم شیراز می نویسد:«دستجات عزاداری روزها فریاد زنان در کویها می گردند و با نوای موزیک نوحه می خوانند».
فصل پنجم تحت عنوان جلوه های عزاداری امام حسین(ع) در عصر قاجار می باشد.
همه ویژگی ها و سنت های عزاداری از دوره صفوی به دوره قاجاریه منتقل شد. با این حال ما در دوره قاجاریه شاهد آن هستیم که برخی تفاوت ها بوجود آمده است. از جمله سبک و شیوه های انجام مراسم تعزیه دوره ی قاجاریه نسبت به دوره ی صفوی پخته تر و با دقت بیشتری اجرا می گردید. از سویی دیگر ما در این دوره شاهد نقش دربار و به تعبیر روشن تر، اندرونی دربار در برپایی مجالس عزاداری ماه های محرم هستیم و این چیزی است که در دوره صفوی مانندی ندارد و یا گزارش نگردیده است. همچنین این نکته نیز قابل تامل است که هر ساله در ماه محرم تعدادی از زندانیان مورد عفو و بخشش قرار گرفته و از زندان آزاد می گردیدند.
بخش دوم کتاب حاضر هم، مقاله های پیوست از جمله مذهب و سیادت شیخ صفی الدین اردبیلی، نقد و رد نظریات احمد کسروی- صفویان، مذهب تشیع و تسنن -ایرانیان در اردوی امام حسین و سپاه مختار، می باشد.
نماد گرافیکی مرغ عَلَم - اِلمان های عاشورایی
نماد گرافیکی عَلَم - طراحی عاشورایی
گريستن يا نگريستن: گفت‌وگو با محمدرضا سنگري و ديگران ...
| contributor author | صفری, رضا | |
| date accessioned | 2020-08-29T12:55:15Z | |
| date available | 2020-08-29T12:55:15Z | |
| date issued | 2013 | |
| identifier uri | http://digital.imamhussain-lib.com/ihdl/110/11379 | |
| description abstract | تشکیل دولت صفویه در قرن دهم هجری یکی از رویدادهای مهم تاریخ ایران محسوب می شود: اولا ایران از نظر سیاسی دارای حکومتی به معنای امروز می گردد، زیرا که به هنگام روی کار آمدن دولت صفوی، ایران یک واحد سیاسی یکپارچه نبود. در ناحیه شمال، در منطقه خراسان، دولت تیموری حسین بایقرا تشکیل گردیده بود، در مازندران حدود ده سلسله محلی حکومت می کردند، سه حکومت محلی در ارمنستان و آذربایجان قدرت را در دست داشتند. نواحی جنوبی، غربی و سیستان را هم حاکمانی مستقل اداره می کردند. صفویان سلسله ای حکومتی را ایجاد کردند که از مبانی قبیله ای سرچشمه گرفته بود و به تدریج تمام ایران را به تصرف خود در آوردند. بر این اساس پیدایش دولت صفوی را باید سرآغاز عصر تازه ای در حیات سیاسی و مذهبی ایران دانست که بر اساس مذهب تشیع موجب استقلال ایران گردید. تاسیس و استقرار این دولت زمینه ای فراهم ساخت تا خلاقیت های فرهنگی و هنری و معماری تداوم و امکان تجلی و رشد یابد و نمونه های بدیعی از این آثار به ویژه در زمینه هنر و معماری پدید آمد. بر اساس آنچه گفته شد در نوشتار پیش رو تلاش خواهیم کرد به نقد و بررسی کتاب « تاریخ و جلو ه های عزاداری امام حسین(ع) در ایران با تکیه بر دوره صفویه» بپردازیم. | en_US |
| language iso | fa | en_US |
| publisher | پایگاه عبرت‌پژوهی تاریخی | en_US |
| subject | امام حسین علیه السلام | en_US |
| title | تاریخ و جلوه های عزاداری امام حسین(ع) | en_US |
| type | Article | en_US |
| contenttype | Fulltext | en_US |
| subject keywords | نقد کتاب | en_US |
| subject keywords | صفویه | en_US |
| subject keywords | عزاداری | en_US |
| subject keywords | تاریخ عزاداری | en_US |
| contentHTML | مقدمه : تشکیل دولت صفویه در قرن دهم هجری یکی از رویدادهای مهم تاریخ ایران محسوب می شود: اولا ایران از نظر سیاسی دارای حکومتی به معنای امروز می گردد، زیرا که به هنگام روی کار آمدن دولت صفوی، ایران یک واحد سیاسی یکپارچه نبود. در ناحیه شمال، در منطقه خراسان، دولت تیموری حسین بایقرا تشکیل گردیده بود، در مازندران حدود ده سلسله محلی حکومت می کردند، سه حکومت محلی در ارمنستان و آذربایجان قدرت را در دست داشتند. نواحی جنوبی، غربی و سیستان را هم حاکمانی مستقل اداره می کردند. صفویان سلسله ای حکومتی را ایجاد کردند که از مبانی قبیله ای سرچشمه گرفته بود و به تدریج تمام ایران را به تصرف خود در آوردند. بر این اساس پیدایش دولت صفوی را باید سرآغاز عصر تازه ای در حیات سیاسی و مذهبی ایران دانست که بر اساس مذهب تشیع موجب استقلال ایران گردید. تاسیس و استقرار این دولت زمینه ای فراهم ساخت تا خلاقیت های فرهنگی و هنری و معماری تداوم و امکان تجلی و رشد یابد و نمونه های بدیعی از این آثار به ویژه در زمینه هنر و معماری پدید آمد. بر اساس آنچه گفته شد در نوشتار پیش رو تلاش خواهیم کرد به نقد و بررسی کتاب « تاریخ و جلو ه های عزاداری امام حسین(ع) در ایران با تکیه بر دوره صفویه» بپردازیم. نگاهی به ساختار کلی کتاب : کتاب « تاریخ و جلو ه های عزاداری امام حسین(ع) در ایران با تکیه بر دوره صفویه»، پایان نامه کارشاسی ارشد رشته ایران شناسی جناب آقای اصغر حیدری است که در سال ۱۳۸۵ دفاع شده و در سال ۱۳۸۹ از سوی موسسه مطالعات تاریخ معاصر به صورت کتاب منتشر گردیده است.«خلیفه‌گزینی بعد از پیامبر اسلام و ۱۰ مقاله تاریخی»، «آیت‌الله شریعتمداری به‌روایت اسناد» و «حزب خلق مسلمان ایران از ظهور تا سقوط» نیز از کتاب‌های اصغر حیدری به شمار می‌رود. کتاب« تاریخ و جلو ه های عزاداری امام حسین(ع) در ایران با تکیه بر دوره صفویه » از دو بخش تشکیل شده که بخش نخست آن شامل پنج فصل با عنوان‌های «قیام امام حسین(ع) و سیر عزاداری در ایران»، «روی کار آمدن صفویان و گسترش مراسم عزاداری امام حسین(ع)»، «هزینه‌ها و حواشی مراسم عزاداری»، «جلوه‌های عزاداری در عصر صفویه به گزارش سیاحان خارجی» و «جلوه‌های عزاداری امام حسین(ع) در عصر قاجار» است.: بخش دوم کتاب که مقاله‌های پیوستی است، با عنوان‌های «مذهب و سیادت شیخ صفی‌الدین اردبیلی (نقد و رد نظریات احمد کسروی)»، «صفویان، مذهب تشیع و تسنن» و «ایرانیان در اردوی امام حسین(ع) و سپاه مختار» به اثبات ریشه و علاقه ایرانیان پیش از صفویه به امام حسین(ع) می‌پردازد. نقد و بررسی محتوایی کتاب : پژوهش حاضر با چند سوال و فرضیه شروع می شود؛ مهمترین سوالاتی که مطرح می شود، عبارتند از: ریشه های عزاداری مردم در دوره صفوی را در کدام مقطع تاریخی ایران می توان یافت؟ صفویان چه استفاده ای از گسترش عزاداری های محرم کردند؟ سیر و بسط و یا تغییر و جایگزینی نمادهای عزاداری عصر صفوی چگونه بوده است؟… نویسنده محتوای اولین فصل کتاب خود را برای پاسخ گویی به اولین سوال خود تدوین کرده است. آن چیزی که در این فصل در اولین نگاه قابل تامل می باشد، عدم جامعیت مباحث و نیز وجود برخی مباحث زائد می باشد. نویسنده در این فصل، نگاهی اجمالی دارد به جلوه های مختلف عزاداری در ایران باستان و از این راه تلاش می کند تا اثبات کند که عزاداری ریشه در تاریخ ایران باستان دارد و از اینرو از عزاداری کیومرث در مرگ فرزندش سیامک که به دست دیو کشته شده بود، از عزاداری فریدون آن هنگامی که سر بریده فرزندش ایرج را دید و یا آن هنگامی که مردم سیستان به پیشباز رستم که تابوت حامل جنازه سهراب را می آورد…مثال می زند و از برخی مراسم خاص عزاداری نظیر سیاه بر تن کردن، خراشیدن صورت توسط زنان،سیاه کشیدن بر حیوانات و خانه ها…نام می برد. سیره ائمه در عزاداری امام حسین (ع)، عزاداری اهل سنت برای امام حسین(ع)، عزاداری امام حسین در زمان آل بویه و دوره بعد از آن از مهمترین مباحث این فصل می باشد که در این باره چند نکته بسیار مهم قابل تامل می باشد : دوره حکومت آل بویه، یکی از مقاطع بسیار مهم در تاریخ تشیع می باشد و در حقیقت از این زمان است که ما می بینیم شیعیان تحت لوای امرای آل بویه آشکارا به انجام شعائر دینی خود می پردازند. سوالی که قابل پرسش است اینکه اگر ما ریشه های جریان عزاداری و سنت های مرتبط بدان را در دوره های تاریخ باستان خود داریم، آیا این سنت ها و الگو ها، تا زمان قدرت گیری آل بویه در ایران بعد از اسلام قابل بررسی نمی باشد؟ مسئله ای که نویسنده محترم بدان نپرداخته است. در بحث عزاداری امام حسین(ع) در دوره بعد از آل بویه، نویسنده نگاه بسیار کوتاهی با تاکید بر دوره ایلخانی دارد. در صورتی که بنظر می رسد، یکی از دوره های تاریخی بسیار مهم برای بررسی سیر تاریخی عزاداری امام حسین در ایران، دوره ی حکومت سربداران در سبزوار می باشد که بدان اصلا توجه نشده است. اگر چنانچه سیر تحول و تطور عزاداری در ایران تا دوره صفوی بصورت سلسله ای و یا قرن به قرن بررسی می شد ، علاوه بر جامعیت بحث باعث انسجام مطالب نیز می گردید. دومین فصل کتاب، با عنوان روی کار آمدن صفویان و گسترش مراسم عزاداری امام حسین (ع) می باشد. نویسنده در این فصل در ابتدا به چگونگی شکل گیری دولت صفوی می پردازد و در این راه همکاری علما با دولت را بسیار موثر می داند. سپس نگاهی کوتاهی دارد به ویژگی های کتاب روضه الشهداء و شاعران مرثیه سرای عصر صفوی و در نهایت به معرفی دو نسخه خطی در مرثیه سرایی برای امام حسین (ع) می پردازد. در این فصل مانند فصل گذشته، شاهد آن هستیم که در بیان مباحث ارایه شده هیچ انسجام و پیوستگی وجود ندارد. در این فصل از نویسنده انتظار می رفت که نگاه جامع بر سیر تحول و تطور و چگونگی اجرای مراسم عزاداری در محرم در دوره ی صفوی داشته باشد که متاسفانه این بحث انجام نشده است. به عنوان مثال خواننده در این قسمت انتظار دارد بتواند به این رهیافت برسد که از زمان شکل گیری دولت صفوی در ایران تا پایان صفوی، انجام مراسم عزاداری امام حسین(ع) در ایران چه مسیری را طی کرده است. همانگونه که خود نویسنده هم اشاره کرده سفرنامه های اروپائیان با تطبیق منابع داخلی برای ترسیم سیر تحول و تطور عزاداری امام حسین(ع) در ایران بسیار مناسب می باشد. بنظر می رسد اگر نویسنده بحث های مستقلی را که برای کتاب روضه الشهدا و یا معرفی نسخه های خطی در مرثیه سرایی امام حسین(ع) را در خدمت بحث اصلی خود یعنی سیر تحول و اینکه هر کدام از این مباحث و یا نوشته ها در چه دوره ای بوجود آمدند و چه تغییری در انجام مراسم ها بوجود آوردند، قرار می داد، مطمئنا بر غنای بحث و نیز انسجام و پیوستگی آن نیز می افزود. حتی جالب است اشاره کنیم که در فصل های بعدی هم این اتفاق نمی افتد بلکه نویسنده از لابلای نوشته های سیاحان غربی به بیان برخی سنت های محرم در دوره ی صفوی می پردازد. بنابراین مباحث ارایه شده در این فصل گویای چگونگی گسترش مراسم عزاداری امام حسین (ع) در دوره ی صفوی نمی باشد. در این فصل هم چند بحث نویسنده به لحاظ محتوایی قابل تامل است که به یک مورد آن اشاره می کنیم: نویسنده در صفحه ۵۹ از نقش علما در دولت صفوی سخن می گوید و می نویسد:«علمای بزرگ شیعی عصر صفوی که مورد حمایت قرار می گرفتند عبارتند از: محقق کرکی، شیخ ابراهیم قطیفی،شیخ حسین عاملی…» این در حالی است که محقق کرکی و شیخ ابراهیم قطیفی را نمی توان در کنار هم قرار داد چرا که محقق کرکی با فراز و نشیب های مختلف در کنار دولت صفوی قرار گرفت و به همکاری پرداخت در حالیکه در طرف مقابل قطیفی، محقق کرکی را بعلت همکاری با دولت صفوی بارها مورد انتقاد قرار می دهد. فصل سوم کتاب با عنوان هزینه ها و حواشی مراسم عزاداری تدوین شده است. اطعام عزاداران، تهیه وسایل و ابزارهای عزاداری و ساختن سقاخانه ها و حسینیه ها از مهمترین هزینه هایی بود که منابع مالی آنها از طریق کمک های مردمی و وقف تامین می شد. از سویی دیگر طبق نوشته نویسنده، ما در این دوره شاهد درگیری بین گروه های مختلف شیعی از جمله حیدری ها و نعمتی ها در مراسم عزاداری هستیم. حیدری ها که در حقیقت پیروان قطب الدین حیدر و نعمتی ها پیروان شاه نعمت الله ولی بودند. در فصل چهارم اثر فوق، نویسنده به بیان برخی از جلوه های عزاداری در عصر صفوی بر اساس گزارش های سیاحان خارجی می پردازد. هیئتهای عزاداری محلات، سخنرانیهای مذهبی،تعزیه و شبیه خوانی، استفاده از ابزار آلات موسیقی، قمه زنی، وضع ظاهری عزاداران و احسان و اطعام از مهمترین مباحث این فصل می باشد که نویسنده از میان سفرنامه های غربیان به تشریح آنها می پردازد. برای نمونه فیگوئرا سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس اول درباره استفاده از آلات موسیقی در ماه محرم می نویسد: در آخرین روز عزاداری، همه مردم خرده پای شهر اصفهان در حالی که پرهایی بر عمامه ها و کلاه های خود زده اند، با طبل و سنج در دست گرد می آیند و دسته دسته در محله ها و میدان های عمومی شهر حرکت می کنند. آنتونیو دوگوا-کشیش اسپانیایی- در شرح عزاداری مردم شیراز می نویسد:«دستجات عزاداری روزها فریاد زنان در کویها می گردند و با نوای موزیک نوحه می خوانند». فصل پنجم تحت عنوان جلوه های عزاداری امام حسین(ع) در عصر قاجار می باشد. همه ویژگی ها و سنت های عزاداری از دوره صفوی به دوره قاجاریه منتقل شد. با این حال ما در دوره قاجاریه شاهد آن هستیم که برخی تفاوت ها بوجود آمده است. از جمله سبک و شیوه های انجام مراسم تعزیه دوره ی قاجاریه نسبت به دوره ی صفوی پخته تر و با دقت بیشتری اجرا می گردید. از سویی دیگر ما در این دوره شاهد نقش دربار و به تعبیر روشن تر، اندرونی دربار در برپایی مجالس عزاداری ماه های محرم هستیم و این چیزی است که در دوره صفوی مانندی ندارد و یا گزارش نگردیده است. همچنین این نکته نیز قابل تامل است که هر ساله در ماه محرم تعدادی از زندانیان مورد عفو و بخشش قرار گرفته و از زندان آزاد می گردیدند. بخش دوم کتاب حاضر هم، مقاله های پیوست از جمله مذهب و سیادت شیخ صفی الدین اردبیلی، نقد و رد نظریات احمد کسروی- صفویان، مذهب تشیع و تسنن -ایرانیان در اردوی امام حسین و سپاه مختار، می باشد. | en_US |