ادبیات امام حسن: یک مطالعه موضوعی فنی

Abstract

شعر در میان اعراب تنها وسیله ای برای نمایش استعدادهای هنری و ادبی نبود، بلکه ابزاری بود برای بیان دیدگاه های جریان فکری که به آن گرایش و وابستگی دارند. از جمله گروه هایی که از شعر برای دفاع از دین و عقیده استفاده می کردند، می توان به اهل بیت پیامبر اشاره کرد. از جمله اشعاری که از خاندان پیامبر به دست ما رسیده است، می توان به سروده هایی اشاره کرد که به امام حسن نسبت داده شده و در کتابی با عنوان «دیوان امام حسن» جمع آوری گردیده که به موضوعاتی مختلف اعم از دینی و سیاسی می پردازد. تحقیق پیش رو، به بررسی اشعار امام حسن از دو بعد موضوعی و فنی می پردازد. در این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی انجام گرفته، پژوهشگر در اولین گام، به موضوعات شعری که دیوان امام حسن آنها را در خود جای داده، پرداخته است. بررسی منابع فرهنگی که امام از آنها تاثیر پذیرفته، ایستگاه دوم در بررسی اشعار امام حسن است. تحلیل ساختار فنی شعر امام حسن که شامل تشبیه، استعاره و کنایه می شود، آخرین بخش این تحقیق را تشکیل می دهد. نتایج حاکیت از آن است که برجسته ترین غرض شعری که در اشعار موجود خودنمایی می کند، فخر است که البته بعد از آن، اشعار هجائی که متوجه دشمنان خداست، جایگاه دوم را دارد. از میان اغراض شعری، کم ترین سهم مربوط به اشعار رثائی است که در سوگ علی بن ابی طالب سروده شده است. در خصوص منابع فرهنگی که امام از آنها تاثیر پذیرفته است می توان به قرآن کریم و احادیث اشاره کرد. در حوزه ساختار هنری شعر امام باید گفت که مملو از تشبیهاتی است که منبع اصلی آن را متن قرآن و حیات عربی تشکیل می دهد.