تجلّی قرآن کریم در دعای مکارم اخلاق امام سجّاد (ع) با رویکرد بینامتنی

Abstract

The holy prayer of Makarem Al-Akhlaq, the twentieth prayer of the book Sahifeh Sajjadiyeh, the memorial of Imam Sajjad, is the most ancient and authentic prayer of shias. Deficiencies which are in the evidence of this prayer have raised some questions about the accuracy of its assignment to Sayyed Al-Sajedin(AS); there are, however, various ways in reply to the doubts. In this research, after putting Makarem Al- Akhlaqnext next to Holy Quran, we tried to examine all types of intertextual relations between these two valuable books, by drawing on a descriptive-analytic approach, and to distinguish the amount and range of this influence. In so doing, we tried to take this way as an indication for accuracy of assignment of this sacred prayer. To this end, this question put forward “how is the role of Quran’s verses as an absent text in Makarem Al- Akhlaq prayer as a present text and how is the type of the most frequent type of the intertextual relation between these two texts”. To this end, first the nature of the intertextual relations and different types of them were examined as the theoretical state of the research and then various types of Quranic Intertextual relations were examined including structural Intertextual (accommodating and unaccommodating) and lexical and thematic (conceptual) in Makarem Al-Akhlaq. The results indicate that in this prayer the structural intertextual relations have received the most impression of Quran, and the most frequent type of the Intertextual relations is parallel negation state.

دعای مکارم اخلاق، بیستمین دعای کتاب صحیفة سجّادیّه، یادگار امام سجّاد (ع)، کهن‌ترین و معتبرترین متن دعایی شیعیان است. کاستیهایی که در سلسلة اسناد این دعا وجود دارد، پرسش‌هایی را در صحّت انتساب دعای مکارم اخلاق به حضرت سیّدالسّاجدین (ع) پدید آورده است که در پاسخ به شبهات، راه‌های گوناگونی وجود دارد. در این جستار، با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی سعی شده تا پس از عرضة دعای مکارم اخلاق به قرآن کریم، انواع رابطة بینامتنی میان این دو کتاب ارزشمند واکاوی، و حدود و ثغور این تأثیرپذیری مشخّص گردد تا از این شیوه به عنوان قرینه‌ای برای درستی انتساب این دعای شریف نشان داده شود. بر این مبنا، این پرسش مطرح است که «کارکرد آیات قرآن کریم به عنوان متن غایب در دعای مکارم اخلاق به عنوان متن حاضر چگونه بوده است و بیشترین شکل روابط بینامتنی این دو متن از چه نوع است؟ بدین منظور، ابتدا چیستی رابطة بینامتنی و انواع آن به عنوان بخش نظری پژوهش ارائه گردید و آنگاه انواع مختلف رابطة بینامتنی قرآنی، اعمّ از بینامتنی ساختاری (تطابقی و غیرتطابقی)، واژگانی و مضمونی (مفهومی) در دعای مکارم اخلاق بررسی شد. نتایج این تحقیق نشان میدهد که در این دعا، بیشترین تأثیرپذیری از قرآن کریم متعلّق به رابطة بینامتنی ساختاری و بیشترین شکل روابط بینامتنی به صورت نفی متوازی است.