کارکرد تقابل واژگانی و بافت دوقطبی آن در انتقال مفهوم الوهیت خداوند متعال در مناجات‌نامه امیر المومنین علی (ع)

Abstract

یکی از مباحث مهم و اساسی در مطالعات نقدی قدیم و جدید، اصل تقابل و بافت دوقطبی در آن است. اصل تقابل، دارای کارکردهای متعدد معرفت شناختی و زیباشناختی است. یکی از کارکردهای اصل یادشده، فرآیند معناسازی و برجسته سازی مفاهیم است. در این پژوهش که با رویکرد توصیفی – تحلیلی به نگارش درآمده، به بررسی تقابل واژگانی و بافت دوقطبی آن در فرازهایی از مناجات امام علی(ع) پرداخته شده است. در متن مناجات‌نامه یاد شده که بر پایه بسامد بالایی از واژگان ناهمگون در دو سطح؛ ساخت‌واژه های الهی و ساخت‌واژه های بشری شکل گرفته است، در مجموع، 46 بار واژگان متقابل به کار رفته که از این تعداد، 26 مورد از نوع تقابل دوسویه، 14 مورد از نوع تقابل مکمّل و 6 مورد از نوع تقابل مدرّج میباشد. بر اساس جدول فراوانی واژگان متقابل، بسامد تقابل دوسویه بیشتر از انواع دیگر است که این مهم با ساختار مناجات‌نامه و دو محور اساسی آن یعنی متکلّمِ مناجات کننده و مخاطبِ مناجات شونده متناسب میباشد. البته استفاده از اسلوب بیانی حصر در بافت نحوی مناجات‌نامه نیز در کنار قرینه‌گی واژگانی، بافت تقابلی آن را تقویت بخشیده است. کاربست تقابل واژگانی و بافت دوقطبی آن، ظرفیّت معنایی ساختواژه‌های ربّانی را در رابطه دیالکتیکِ آن با ساخت‌واژه‌های انسانی بالا برده و در نهایت برجستگی مفهوم الوهیت را در فضای کلی مناجات‌نامه به دنبال داشته است.