نگاهی به مفاهیم نجات و موعود در سنت عهدین

Abstract

دمی همواره چشم به راه است و چیزی را می‌جوید که بالفعل نزد او حاضر نیست. البته مطلوب او همیشه یکسان نیست و بسته به وضع روحی و معنوی و زمینه‌های اعتقادی او متفاوت می‌شود. این، حکایت از بعد نامتناهی او دارد. بشر بی‌آینده، مأیوس و سرخورده، گویی خود را از موهبت عالمی بهتر و روشن‌تر محروم می‌سازد و عملا از استعداد و امکانات آتی به دور می‌ماند. شاید نتوان در میان ادیان و آیین‌های موجودـ اعم از آسمانی و غیر آن‌ ـ نمونه‌ای را یافت که از امید به آینده و تحولات آن تهی باشد و مستقیم یا غیرمستقیم به اصلاح و بهبود وضع بشر و تحقق آرمان‌های وی در آینده‌ای دور یا نزدیک نظر نداشته باشد. ادیان آسمانی و با منشأ وحیانی در این خصوص برجسته‌تر از دیگر آیین‌ها به این معنا توجه داشته‌اند و بسیاری از معتقدات دینی پیروان آنها با این معنا ارتباط می‌یابد. از زمره مشترکات ادیان ابراهیمی، اعتقاد به پدیده «نجات» و ظهور «منجی» به منزله نقطه آرمانی و عدالت‌خواهانه بشر است و البته مفهوم نجات، خود با مفاهیم و اصطلاحات دیگری نظیر «موعودگرایی»، «منجی‌گرایی» و «آخرالزمان» پیوند یافته است؛ به‌گونه‌ای که در هنگام بحث در زمینه هریک از مفاهیم مذکور، خواه ناخواه از دیگر مفاهیم نیز سخن به میان می‌آید. درواقع، زمینة اصلی باور به اصل نجات و ظهور منجی، هم به‌ وجه روحی و آرمان‌خواهی بشر باز می‌گردد و هم به تعالیم و آموزه‌هایی که در متون دینی این ادیان انعکاس یافته است. در این نوشتار به‌طور خاص به نحوه انعکاس این معانی در عهدین‌ـ متون دینی دو سنت یهودی و مسیحی‌ـ می‌پردازیم و برآنیم که مختصات کلی این آموزه را در متون مذکور ترسیم کنیم تا احتمالا زمینه‌ای برای مقایسه مبانی نظری آن با آموزه‌ها و تعالیم دین مقدس اسلام فراهم آید. روشن است که بررسی مبانی و نتایج اعتقاد به موعود آخرالزمان و آموزه مهدویت در اسلام، نیازمند مجال مستقلی است و از این رو در این نوشتار متعرض بحث اخیر نخواهیم شد. استناد اصلی ما در این نوشتار، متن عهدین و برخی از آثار معتبر محققان غربی در این زمینه است؛ چراکه برداشت و تفسیر برون‌دینی از عهدین، احیانا مورد انتقاد برخی پیروان دو دین ابراهیمی قرار می‌گیرد. لذا اکثر ارجاعات ما از خود کتاب مقدس‌ـ و احیانا آثاری در تبیین مطالب آن‌ ـ می‌باشد.